Συνέντευξη στην Αλεξάνδρα Γούτα για το ΑΠΕ-ΜΠΕ
ΑΓ: Σε μια εποχή τόσο μεγάλης ρευστότητας και τόσο ραγδαίων εξελίξεων τι σημαίνει τελικά “αλφαβητισμός για το μέλλον”; Είναι εφικτό κάτι τέτοιο;
ΕΧ: Η απάντηση είναι μονολεκτική, Ναι είναι εφικτό.
Ο όρος «αλφαβητισμός για το μέλλον» ξεκίνησε από μια ομάδα ερευνητών και την ΟΥΝΕΣΚΟ, και έχει να κάνει με την συνδυαστική ικανότητα που περιλαμβάνει (α)την κατανόηση των υποκειμενικών υποθέσεων στις οποίες βασιζόμαστε για να βλέπουμε το μέλλον (αυτογνωσία), (β) στην κατανόηση των δυνάμεων αλλαγής, των τάσεων και των ασθενών σημάτων που δείχνουν την κατεύθυνση της αλλαγής, και (γ) τέλος την πεποίθηση ότι το μέλλον δεν είναι κάτι νομοτελειακό, αλλά κάτι δυναμικό που μπορούμε να επηρεάσουμε.
Ο στόχος είναι να εκδημοκρατίσουμε το Μέλλον, καθώς η εξερεύνηση του αποτελεί βασικό συστατικό μιας συμμετοχικής διακυβέρνησης .
Το παράδοξο στη διαδικασία αναζήτησης του μέλλοντος είναι ότι αναζητώντας τα εναλλακτικά μέλλοντα καταλήγουμε σε ένα τεράστιο, σχεδόν ανυπέρβλητο, εμπόδιο: Πως είναι δυνατό να βρεις κάτι που, εξ ορισμού, δεν υπάρχει! Το μέλλον δεν μπορεί να υπάρξει στο παρόν, ωστόσο παίζει σημαντικό ρόλο και το επηρεάζει !
ΑΓ: Η επιχειρηματικότητα είναι από μόνη της μια δραστηριότητα που συνοδεύεται από ρευστότητα… Διάβασα πρόσφατα ότι στο επιχειρηματικό της στρατηγείο η Huawei έχει δημιουργήσει μια λίμνη μέσα στην οποία έχει βάλει μαύρους κύκνους που συμβολίζουν το αστάθμητο. Πώς μπορεί να διαμορφωθεί μια εταιρική κουλτούρα που αποδέχεται την πιθανότατα των μαύρων κύκνων και προετοιμάζεται επαρκώς για να τους αντιμετωπίσει;
ΕΧ: Δεν ήξερα την περίπτωση της Huawei,….
Ο κόσμος αλλάζει με ρυθμούς και κατευθύνσεις που δεν έχουμε ξανασυναντήσει στο παρελθόν. Επιτυχημένοι είναι μόνο οι οργανισμοί που έχουν την ικανότητα να ελίσσονται σε αυτό το ταραχώδες περιβάλλον, που μπορούν να προσαρμόζουν κατάλληλα τις στρατηγικές και τη δομή τους και έχουν διαδικασίες για την συνεχή παρακολούθηση πρόδρομων ασθενών σημάτων που μπορεί να οδηγήσουν σε ριζοσπαστικές «περιβαλλοντικές» αλλαγές.
Σε μία πρόσφατη δημοσιευμένη έρευνα, οι Rohrbeck και Kum (Aarchus University), διαπίστωσαν ότι οι εταιρίες που έχουν εγκατεστημένες διαδικασίες προοπτικής διερεύνησης έχουν κατά μέσο όρο 33% μεγαλύτερη κερδοφορία και 200% υψηλότερη ανάπτυξη!
Ωστόσο, ακόμη και αν ο στόχος δεν είναι η μεγάλη ανάπτυξη και κερδοφορία, αλλά απλώς η επιβίωση, … σε κάθε περίπτωση η ανάπτυξη «μελλοντο-εστιασμένης» κουλτούρας είναι απαραίτητη. Κανένας κλάδος ή επάγγελμα δεν μπορεί να νιώθει ασφάλεια.
Εδώ το βάρος πέφτει σαφέστατα στα ανώτατα διοικητικά κλιμάκια του οργανισμού ή της εταιρίας. Είναι ο πρόεδρος ή ο διευθύνων σύμβουλος που οφείλει ναείναι ενεργός, και αντί να εστιάζει στην καθημερινότητα, θα πρέπει να κρατήσει το κεφάλι ψηλά, και να ατενίσει τον μακρινό ορίζοντα (κατα την γνώμη μακρύτερα από 5-10 χρόνια), με τα μάτια ανοιχτά και το μυαλό περίεργο.
Ο Επικεφαλής θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τον εντοπισμό των διαταραχών στον κλάδο και την προετοιμασία της εταιρίας και του προσωπικού. Υπενθυμίζω ξανά ότι το μέλλον δεν συμβαίνει μόνο του, αλλά μπορούμε σε κάποιο βαθμό να το επηρεάσουμε.
Δεν πρέπει να θεωρούμε τίποτα δεδομένο και θα πρέπει να δημιουργηθεί αντίστοιχη κουλτούρα στον οργανισμό. Η πρόσφατη ιστορία είναι γεμάτη αμέτρητα παραδείγματα. Δες τι συνέβη με τις βιοτεχνίες παραγωγής πλαστικής σακούλας…
Αν τώρα νιώθει ότι δεν έχει το ταλέντο, τις γνώσεις, ή την κατάλληλη εκπαίδευση, μπορει να ακολουθήσει στα κοινωνικά δίκτυα μελλοντολόγους ή οργανισμούς, όπως την Έδρα UNESCO που κάνουν συστηματική παρακολούθηση ασθενών ή ισχυρών σημάτων.
ΑΓ: Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των ανθρώπων που αναπτύσσουν ευκολότερα το foresight για το μέλλον; Σε ποιο βαθμό μπορεί να καλλιεργηθεί οχι απλά ο αλφαβητισμός για το μέλλον αλλά και η προοπτική διερεύνηση;;
ΕΧ: Πόσο μου αρέσει αυτή η ερώτηση! Η απάντηση είναι σαφώς υποκειμενική. Μου αρέσει να λέω ότι η ικανότητα να αναζητάς το μέλλον, απαιτεί μια ισχυρή καλλιτεχνική φύση, την διάθεση να αμφισβητείς το κατεστημένο, να κοιτάζεις εκεί που δεν κοιτάζουν οι περισσότεροι, και φυσικά την ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι ολόκληρο το σύστημα (systems thinking). Τα πάντα είναι περισσότερο ή λιγότερο συνδεδεμένα, και δημιουργούν ένα σύστημα που αποτελείται από τις τεχνολογικές εξελίξεις, το περιβάλλον, την κοινωνία, την οικονομία, τον τύπο, κλπ . Μια φαινομενικά άσχετη νέα περιβαλλοντική νομοθεσία ή μια τάση των νέων μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις σε έναν άλλο κλάδο ή επάγγελμα.
Φυσικά υπάρχουν μεθοδολογίες και εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν στην εξερεύνηση του μέλλοντος, αλλά στο τέλος καταλήγουμε στο έμφυτο ταλέντο του ατόμου ή στην δεξιότητα που απέκτησε να αξιολογήσει και να οπτικοποιήσει τις μελλούμενες αλλαγές.
Εκεί ακριβώς έρχεται ο αλφαβητισμός για το μέλλον , σαν δεξιότητα που μπορεί να αναπτυχθεί.
Έχω την αίσθηση ότι αν χρησιμοποιήσουμε με κάποιον τρόπο τα εναλλακτικά σενάρια για ένα πιθανό μέλλον, τότε μπορεί να αλλάξει και ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε το παρόν μας, υπό την έννοια ότι το μυαλό ανοίγει σε πολλές διαφορετικές προοπτικές. Συμμερίζεσαι; Και αν ναι, πώς μπορούν να αξιοποιήσουν αυτή τη δυνατότητα άτομα και επιχειρήσεις;
Φυσικά και συμμερίζομαι 100% – Αυτός είναι ο στόχος της προοπτικής διερεύνησης.
Ο στόχος δεν είναι να κάνουμε προβλέψεις και να καταλήξουμε σε σενάρια που θα αποδειχθουν αληθινα– αλλά μέσω της διαδικασία και των δράσεων που θα λάβουμε να αποτρέψουμε καταστάσεις και να προετοιμαστούμε για την ρευστότητα και πολυπλοκότητα των αλλαγών.
ΑΓ: Υπάρχουν χώρες που βρίσκονται πιο μπροστά ως προς το future literacy και το foresight; Πώς το έχουν πετύχει και πώς επιδρά στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν το μέλλον;
ΕΧ: Η έννοια του futures literacy είναι σχετικά νέα. Θεωρείται μια οριζόντια δεξιότητα (όπως η επικοινωνία ή η δημιουργικότητα) , και δεν είναι δυνατό να μετρηθεί.
Θα έλεγα ωστόσο ότι υπάρχουν ξεκάθαρα χώρες, εκπαιδευτικά συστήματα και κοινωνίες που έχουν ξεκάθαρη στόχευση η οποία ευνοεί την μακροπρόθεσμη σκέψη, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Φιλανδία, κοντά είναι επίσης οι Σκανδιναβικές χώρες και η Ολλανδία.
Αν μου επιτρέπεις να αναφέρω ένα παράδειγμα, που καταδεικνύει ακριβώς αυτήν την διαφορά. Το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής είναι γνωστό, ωστόσο σε χώρες όπως η Φιλανδία και η Σουηδία αποτελεί κομμάτι της καθημερινότητας, παρά το γεγονός ότι οι σημαντικότερες επιπτώσεις θα φανούν ίσως στην επόμενη γενιά. Μάλιστα υπάρχει ο όρος «κλιματικό άγχος» για να περιγράψει ακριβώς αυτήν την έντονη ανησυχία που βιώνουν οι νέοι σε σχέση με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων της.
ΑΓ: Στόχος της Εδρας είναι μεταξύ άλλων η διαμόρφωση και προώθηση μίας ερευνητικής ατζέντας για το μέλλον σε θεματικές έξυπνης εξειδίκευσης. Ποιες είναι αυτές οι θεματικές στην περίπτωση της Ελλάδας και πώς μπορούμε να τις κεφαλαιοποιήσουμε ώς χώρα;
ΕΧ: Η Έδρα UNESCO on Futures Research στο Ιδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας ,είναι μία από τις ελάχιστες ερευνητικές έδρες UNESCO παγκοσμίως , καθώς οι περισσότερες είναι σε Πανεπιστήμια και εστιάζουν στην εκπαίδευση.
Η έδρα εστιάζει κυρίως στην έρευνα για την ανάπτυξη νέων εργαλείων στον τομέα της προοπτικής διερεύνησης (είναι ήδη σε εξέλιξη έρευνες για την ανάπτυξη σοβαρών παιχνιδιών – gamification , αλλά και χρήση τεχνικών θεάτρου)–
Φυσικά η κυριότερη έρευνα αφορά την συμμετοχή μας στην ερευνητική δράση της UNESCOστην Αφρική στα πλαίσια του έργου Imagine Africa’s Futures, που στοχεύει στην τυποποίηση των βιωματικών εργαστηρίων για την ανάπτυξη του αλφαβητισμού για το μέλλον.
Όσον αφορά την έξυπνη εξειδίκευση , η Εδρα συμμετέχει σε δράση παροχής υποστήριξης στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, για την υλοποίηση της πολιτικής έξυπνης εξιδείκευσης. Ο ρόλος μας θα είναι η ανίχνευση του ορίζοντα στις 4 θεματικές (Τουρισμός, Αγροδιατροφή, Ένδυση-Υφαντουργία, και Δομικά Υλικά). Εκτός από τη δουλειά της ομάδας μας, και την τροφοδότηση με πληροφορίες από ειδικούς στους τομείς , θα χρησιμοποιήσουμε το Gremlin, μια web πλατφορμα, όπου ο καθένας θα μπορει να ανεβάσει ένα ασθενές ή ισχυρό σήμα, μία τάση, κλπ , η οποία θα αξιολογείται από τους χρήστες όσον αφορά το μέγεθος των επιπτώσεων της στον κλάδο, και τις πιθανότητες να συμβεί.
ΑΓ: Ποια είναι τα αμέσως επόμενα βήματα στον σχεδιασμό της Εδρας; Πώς μπορεί κάποιος -ιδιώτης ή επιχείρηση- να επωφεληθεί από την ύπαρξή της;
ΕΧ: Αναπτύσσουμε εκπαιδευτικό υλικό και παιχνίδια που είναι ελεύθερα διαθέσιμα στο site μας www.futures.gr
Υλικό για να στηθεί μια συζήτηση για το μέλλον σε μια εταιρία, έναν οργανισμό ή μια δημοτική κοινότητα.
Σχεδιάζουμε την έκδοση μιας έκθεσης (κάθε δύο έτη) State of Greece , για την κατάσταση και τις προοπτικές της χώρας.
Υλοποιούμε δράσεις σε σχολεία και ερευνητικά ιδρύματα àη επόμενη είναι στα πλαίσια του Athens Science Festival, όπου θα αναζητήσουμε με παιδιά αντικείμενα που έρχονται από το μέλλον.
Πιο εξειδικευμένες υπηρεσίες της μονάδας είναι:
- Η Ανίχνευση περιβάλλοντος, ανίχνευση τάσεων και ασθενών σημάτων (horizon scanning, trends scanning, weak signals, delphi),
- Η Ανάπτυξη μελλοντικών σεναρίων
- Η Ανάπτυξη ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδιασμού
