Κατά τη διαδικασία της ανίχνευσης του ορίζοντα (horizon scanning) και της παραγωγής σεναρίων, οι ερευνητές αναζητούν και συχνά βρίσκουν περίεργα σπάνια ζώα: Μαύρους Κύκνους, Βρώμικους Λευκούς Κύκνους, Κόκκινους Κύκνους, Ελέφαντες, Παγώνια, Μέδουσες και Πεταλούδες, Μονόκερους, Δεινόσαυρους, και Κόκκινες ρέγκες.
Μαύροι κύκνοι
Το πιο σπάνιο ζώο που μπορεί να βρεθεί, είναι ο μαύρος κύκνος, ο οποίος μπορεί να εμφανιστεί απροσδόκητα οποιαδήποτε στιγμή στο μέλλον και να επιφέρει κοσμογονικές αλλαγές. Με τον όρο «Μαύρο Κύκνο» αναφερόμαστε σε ένα μελλοντικό απροσδόκητο γεγονός που θεωρείται απίθανο να συμβεί, μέχρι να συμβεί. Τα κυριότερο χαρακτηριστικό ενός “black swan event”, εκτός από το απροσδόκητο της εμφάνισης του, είναι ο τεράστιος αντίκτυπος που έχει στην καθημερινότητα. Ο όρος προέκυψε από μια παλαιά πεποίθηση στη Δύση ότι υπήρχαν μόνο λευκοί κύκνοι, μέχρι τη στιγμή που η παρατήρηση του πρώτου μαύρου κύκνου ανάγκασε τους ανθρώπους να αναθεωρήσουν.
Παραδείγματα μαύρων κύκνων είναι το πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, και η επίθεση στους δίδυμους πύργους.
Βρώμικοι Λευκοί Κύκνοι
Η αναζήτηση και τελικά η εύρεση ενός μαύρου κύκνου αποτελεί επίτευγμα για τους σύγχρονους φυσιοδίφες του μελλοντολογικού σύμπαντος, με αποτέλεσμα συχνά να καταλήγουν σε πλάνες. Καθοδηγούμενοι από την επιθυμία για μια μεγάλη ανακάλυψη μπερδεύουν έναν σχετικά συνηθισμένο βρώμικο λευκό κύκνο, με την εξαιρετική σπάνια και απρόσμενη εμφάνιση ενός μαύρου κύκνου. Ο βρώμικος λευκός κύκνος, όπως ο μαύρος κύκνος, είναι ένα γεγονός με τεράστιο αντίκτυπο αλλά σε αυτήν την περίπτωση μόνο φαινομενικά απρόσμενο. Στην πραγματικότητα η έκπληξη προέρχεται εξαιτίας ανθρώπινων προκαταλήψεων, την παράβλεψη ασθενών προειδοποιητικών σημάτων και την αγνόηση ιστορικών γεγονότων.
Παραδείγματα είναι οι πλημμύρες του 2005 στην Νέα Ορλεάνη, η παγκόσμια κρίση του 2007, και η ελληνική κρίση του 2010.
Κόκκινοι Κύκνοι
Στην πανίδα της προοπτικής διερεύνησης, οι κόκκινοι κύκνοι δεν είναι τόσο σπάνιοι όσο οι μαύροι. Συμβολίζουν ένα πιθανό γεγονός με σημαντικές επιπτώσεις, οι οποίες όμως τελικά είναι κατώτερες του αναμενόμενου.
Παραδείγματα στη δεκαετία του ’90 είναι ο τρόμος που υπήρχε για τον ιό της χιλιετίας Y2K των υπολογιστών, και ο αριθμός των θανάτων που προβλέπονταν από την ασθένεια των τρελών αγελάδων.
Ελέφαντες
Οι «ελέφαντες στο δωμάτιο» (συχνά αναφέρονται ως μαύροι ελέφαντες), αν και τεράστιοι, είναι συχνά παραμελημένα ζώα στο ζωικό βασίλειο της προοπτικής διερεύνησης. Mε τον όρο «ελέφαντες» αναφερόμαστε σε γνωστά γεγονότα που έχουν σημαντική επίδραση στον τομέα ενδιαφέροντος μας, αλλά αγνοούνται εκούσια ή ακούσια, όταν σκεφτόμαστε τα εναλλακτικά μέλλοντα.
Παραδείγματα είναι οι παγκόσμιες μεγατάσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η γήρανση του πληθυσμού, η αστικοποίηση, κλπ. Στην Ελλάδα «ελέφαντας» είναι η σημερινή δημογραφική κρίση που περιλαμβάνει τη μείωση αλλά και τη γήρανση του πληθυσμού.
Μέδουσες και πεταλούδες
Οι μαύροι κύκνοι και οι ελέφαντες είναι γεγονότα ή τάσεις που έχουν άμεσο και μεγάλο αντίκτυπο, ωστόσο στο ζωικό βασίλειο της προοπτικής διερεύνησης υπάρχουν και άλλα πανούργα πλάσματα, όπως οι «μέδουσες»και οι «πεταλούδες». Η «μέδουσα» συμβολίζει ένα συμβάν που ξεκινάει αθώα, αλλά έχει ένα μεγάλο «πλοκάμι» με άσχημες επιπτώσεις στο τέλος. Χρησιμοποιείται για ένα θέμα που έχει θετική ανατροφοδότηση, μετατρέποντας ένα αμελητέο συμβάν σε μια μεγάλη καταστροφή.
Ομοίως, οι «πεταλούδες» σε ένα χαοτικό περιβάλλον μπορούν να δημιουργήσουν τυφώνες, κουνώντας τα φτερά τους. Ωστόσο η συμπεριφορά τους και οι επιπτώσεις της, είναι πολύ περισσότερο απρόβλεπτες από αυτές της μέδουσας. Η αναζήτηση και των δύο ζώων είναι δουλειά εξαιρετικών απαιτήσεων και απαιτεί κατανόηση των συστημάτων που συνιστούν τον κόσμο, καθώς και των αλληλοεπιδράσεων τους.
Παραδείγματα: Περίπτωση φαινομένου πεταλούδας είναι η θανάσιμη αυτοπυρπόληση, στις 17 Δεκεμβρίου 2010, ενός Τυνήσιου μικροπωλητή, του Tarek el-Tayeb Mohamed Bouazizi, η οποία αποτέλεσε τον καταλύτη για την επανάσταση αρχικά στην Τυνησία και στη συνέχεια οδήγησε στο ντόμινο των επαναστάσεων της Αραβικής Άνοιξης ενάντια στα απολυταρχικά καθεστώτα.
Παγώνια και κόκκινες ρέγκες
Πολλοί επισκέπτες στο σύμπαν της προοπτικής διερεύνησης, έρχονται απλώς για να παρατηρήσουν τα εξωτικά της ζώα. Κάποια από αυτά εμφανίζονται φευγαλέα και είναι δύσκολο να τα παρατηρήσουμε όταν κοιτάζουμε τον ορίζοντα, ωστόσο άλλα, όπως τα παγώνια, είναι πραγματικοί επιδειξίες. Κινούνται νωχελικά και απολαμβάνουν να δείχνουν το πολύχρωμο μαγευτικό φτέρωμα τους. Τα παγώνια αναπαριστούν γεγονότα, τεχνολογίες ή τάσεις που έχουν μεγάλη προβολή, ωστόσο έχουν πολύ μικρή επίδραση σε οτιδήποτε. Ομοίως,η κόκκινη ρέγκα είναι κάτι που απλώς υπάρχει για να παραπλανήσει και να αποσπά την προσοχή από τα άλλα πραγματικά σημαντικά ζώα στο ζωικό βασίλειο της προοπτικής διερεύνησης.
Παραδείγματα: Παγώνια μπορούν να θεωρηθούν περιπτώσεις όπως η κίνηση του «Ρουβίκωνα» στην Ελλάδα.
Μονόκεροι
Οι μονόκεροι δεν απαντώνται μόνο στο ζωικό βασίλειο της μελλοντολογίας. Αντιθέτως έχουν λάβει πολύ μεγαλύτερη προβολή στο οικονομικό σύμπαν. Οι μονόκεροι συνήθως αναφέρονται σε νεοσύστατες επιχειρήσεις με υψηλή αποτίμηση, αλλά στο δικό μας σύμπαν μπορεί να είναι οποιοδήποτε γεγονός ή πράγμα που έχει συγκεντρώσει εντυπωσιακή υποστήριξη ή ακολούθησε εντυπωσιακή τροχιά, σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι μονόκεροι είναι οι μαύροι κύκνοι της υπερδικτυωμένης σύγχρονης εποχής αλλά δεν καταστρέφουν το «πάρτυ», όπως συμβαίνει συνήθως με τους μαύρους κύκνους. Ωστόσο, επειδή ο ρυθμός των αλλαγών μπορεί μερικές φορές να είναι εκπληκτικά γρήγορος, είναι εύκολο κατά τη διαδικασία της παρατήρησης να μπερδέψουμε αυτά τα δύο ζώα.
O χρυσός κανόνας λέει, ότι αν το ζώο είναι κακό, είναι πιο πιθανό να είναι ένας μαύρος κύκνος. Οι μονόκεροι είναι μυθικοί, μαγικοί και μεγαλοπρεπείς, τουλάχιστον σύμφωνα με τους ιδιοκτήτες τους 😉 .
Παραδείγματα: Πολλές περιπτώσεις μονόκερων υπάρχουν στη οικονομία του διαμοιρασμού, όπως το Airbnb ή το Uber.
Δεινόσαυροι και Αγελάδες
Επεκτείνοντας την αναλογία των μονόκερων, στo παράξενο ζωικό βασίλειο της προοπτικής διερεύνησης υπάρχουν επίσης δεινόσαυροι και παχιές αγελάδες. Οι δεινόσαυροι αναφέρονται σε κατεστημένους φορείς, αλλά και σε γνωστές τάσεις που ίσως εξασθενίζουν. Οι δεινόσαυροι δεν είναι καθόλου «καυτό» θέμα στο σύμπαν της προοπτικής διερεύνησης, καθώς ανήκουν στο παρελθόν, ωστόσο έχουν αξία καθώς καταδεικνύουν πράγματα που χάνονται και σταματούν να είναι σημαντικά. Για παράδειγμα, δεινόσαυρος ήταν η Kodak την δεκαετία του 90.
Στη ίδια οικογένεια ανήκουν και οι παχιές αγελάδες (cash cows). Αυτές είναι γνωστές τάσεις και θέματα, για τα οποία ωστόσο ακόμη απαιτείται κάποια ερμηνεία, και κάνουν πλούσιους τους παρατηρητές του ορίζοντα. Συνήθως αφορούν τεχνολογικά θέματα και τάσεις. Παραδείγματα βρίσκουμε κυρίως σε διασπαστικές (disruptive) τεχνολογίες, όπως η ρομποτική, το blockchain και οι δρόμωνες (drones).
Ντόντο
Το ντόντο (Raphus cucullatus) ήταν ενδημικό πουλί που ζούσε στον Ινδικό ωκεανό και ειδικότερα στο νησί του Μαυρίκιου, και εξαλείφθηκε εξαιτίας της παρουσίας ανθρώπων στον Μαυρίκιο μεταξύ 1660-1680. Ομοίως, στο μελλοντολογικό σύμπαν τα ντόντο είναι τάσεις, τεχνολογίες, γεγονότα που ήταν σημαντικά στο παρελθόν, αλλά σήμερα έχουν εξαφανιστεί. Τα ντόντο, αν και δεν υπάρχουν σήμερα, μας θυμίζουν ότι η πανίδα της προοπτικής διερεύνησης δεν είναι στατική. Οι μαύροι κύκνοι του σήμερα θα γίνουν τα ντόντο του αύριο, όπως και οι αξίες και οι πεποιθήσεις στις οποίες πιστεύουμε.
Παραδείγματα αποτελούν πολλές παλαιές θρησκείες όπως ο Δωδεκαθεϊσμός, τεχνολογίες όπως οι ατμομηχανές και το φαξ, ο ιπποτικός κώδικας δεοντολογίας, ή το ιδανικό της παρθενίας.
Sources:
- https://mikkodufva.com/index.php/2016/04/11/the-horizon-scanning-zoo/
- https://www.psd.gov.sg/challenge/ideas/feature/future-beasts-and-where-to-find-them
