Στο χώρο της προοπτική διερεύνησης με τον όρο ασθενές σήμα περιγράφουμε μία πρώτη ανεπεξέργαστη πληροφορία που μπορεί να ερμηνευθεί ως μία πρώτη ένδειξη για ενδεχόμενη αλλαγή (ευκαιρία ή απειλή) στο πλαίσιο ενός συστήματος. Παράλληλα θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως μία πρώτη ένδειξη που ενέχει δυναμική για την αλλαγή μιας τάσης. Δυστυχώς σε ένα τόσο ταχέως μεταβαλλόμενο και πολύπλοκο, «θορυβώδες», περιβάλλον είναι πραγματικά πρόκληση να ξεχωρίσουμε τα σήματα που έχουν πραγματική σημασία για το μέλλον.
Ένα παράδειγμα ασθενούς σήματος που είχαμε εντοπίσει με επιτυχία πριν από πέντε περίπου χρόνια είναι η έκρηξη, της νόμιμης, οικονομικής δραστηριότητας που σχετίζεται με τη σταδιακή νομιμοποίηση της ελεύθερης χρήσης μαριχουάνα για ψυχαγωγικούς σκοπούς, σε διάφορα κράτη. Η πρώτη απόφαση ελήφθη από την Πολιτεία της Καλιφόρνια το 2016, και ακολούθησαν αντίστοιχες αποφάσεις σε άλλες πολιτείες και στον Καναδά. Αντίστοιχη αλλαγή της νομοθεσίας επεξεργάζεται το Λουξεμβούργο, ενώ ακόμη και σε χώρες, όπως η Ελλάδα, που απαγορεύεται η χρήση, επιτράπηκε πρόσφατα η παραγωγή μαριχουάνας για φαρμακευτική χρήση.
Ωστόσο, παρά την παραπάνω επιτυχία, ο εντοπισμός των ασθενών σημάτων είναι δύσκολος, και συνοδεύεται από πολλές αβεβαιότητες και αποτυχίες, δηλαδή σήματα που είτε δεν εξελίχθηκαν όπως ήταν αναμενόμενο, είτε δεν έφεραν τις προσδοκώμενες αλλαγές.
Εκπαίδευση και Εργασία
Παρά την παραπάνω εισαγωγή, ο εντοπισμός των αλλαγών στο χώρο της εργασίας δεν είναι τόσο δύσκολος, αρκεί να είμαστε έτοιμοι να αμφισβητήσουμε το status quo, δηλαδή τα ευρέως αποδεκτά στερεότυπα για τα «καλά πτυχία» και τα μοντέλα εργασίας.
Είναι κατά πλειοψηφία αποδεκτό ότι σπουδές στους τομείς των θετικών επιστημών και ειδικά στους τομείς της πληροφορικής μπορούν να εξασφαλίσουν μία καλά αμειβόμενη θέση εργασία.
Ωστόσο φαίνεται ότι δεν μας απασχολούν μία σειρά από ερωτήματα:
- Τι είδους θέσεις εργασίας είναι διαθέσιμες;
- Μέχρι πότε ο απόφοιτος πληροφορικής θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις ώστε να είναι ανταγωνιστικός στον χώρο της εργασίας;
- Τι είδους επαγγελματική εξέλιξη μπορεί να αναμένει;
- Ποιες δεξιότητες θα ψάχνουν στο μέλλον οι εταιρίες
Μια σειρά από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν πρόσφατα στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό προσφέρουν ενδιαφέρουσες απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα.
Η έρευνα του Institute for Business Value (IBV) της IBM[1], δείχνει μία ραγδαία στροφή των εταιριών μέσα σε λίγα μόλις χρόνια. «Σύμφωνα με την έκθεση, το 2016 οι υπεύθυνοι ανθρώπινου δυναμικού, ιεραρχούσαν τις γνώσεις στα STEM, δηλαδή στις επιστήμες, στην τεχνολογία, στην μηχανολογία και στα μαθηματικά, καθώς και τις γνώσεις ψηφιακών δεξιοτήτων, στα σημαντικότερα προσόντα στις προσλήψεις στελεχών. Σήμερα, μετά από τρία μόλις χρόνια, οι ίδιοι υπεύθυνοι θεωρούν ως τα πλέον πολύτιμα προσόντα είναι, η συμπεριφορά, η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα στις αλλαγές και η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων που αλλάζουν πολύ συχνά.»[2]
Εξίσου ενδιαφέρον είναι άλλο σημείο της έρευνας, που αφορά την δυνατότητα των στελεχών να παρακολουθούν τις τεχνολογικές εξελίξεις. «ο IBV εκτιμά ότι μόλις το 41% των CEO των μεγάλων επιχειρήσεων και οργανισμών έχουν πλέον τις γνώσεις, τις ικανότητες και τους πόρους για να εκτελέσουν τις στρατηγικές που έχουν υιοθετηθεί. Ο χρόνος που χρειάζεται πλέον για να καλύψει ένα στέλεχος, το κενό δεξιοτήτων που δημιουργείται από την τεχνολογία, από τις ψηφιακές εξελίξεις και από τις νέες μεθόδους, ενώ το 2014 ήταν μόλις 3 ημέρες, έχει φτάσει σήμερα στις 36 ημέρες. Δηλαδή, έχει υπερδεκαπλασιαστεί, διότι οι ρυθμοί παραγωγής της γνώσης είναι πλέον εκθετικοί»2.
Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2017 από την υπηρεσία απογραφής των ΗΠΑ (Census Bureau’s American Community Survey) και αφορά τις μισθολογικές αμοιβές αποφοίτων θετικών και ανθρωπιστικών σπουδών. Σύμφωνα με την έρευνα, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των αποφοίτων σε σπουδές STEM φθίνουν μετά την πρώτη θέση εργασίας, ενώ μετά την ηλικία των 40 ετών, και τελικά οι απόφοιτοι STEM εξομοιώνονται μισθολογικά με τους απόφοιτους κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών. Αυτό συμβαίνει διότι (α) δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τους νέους απόφοιτους STEM οι οποίοι έχουν επικαιροποιημένες γνώσεις, και (β) διότι οι απόφοιτοι κοινωνικών επιστημών φαίνεται ότι τα καταφέρνουν καλύτερα σε κάποιες οριζόντιες δεξιότητες όπως την επίλυση προβλημάτων, την κριτική σκέψη, και την προσαρμοστικότητα[3] που είναι απαραίτητες σε ανώτερες και ανώτατες διευθυντικές θέσεις.
Στην Ελλάδα ακολουθούμε αναπόφευκτα τις διεθνείς τάσεις, συνήθως με μικρή ή μεγαλύτερη καθυστέρηση. Στη πρόσφατη έρευνα της έδρας UNESCO on Futures Research[4] που αφορά τις συνθήκες ανάπτυξης καινοτομίας, 119 στελέχη επιχειρήσεων και οργανισμών, εντόπισαν την έλλειψη καλλιέργειας της δημιουργικότητας έως ένα σοβαρό πρόβλημα τους συστήματος εκπαίδευσης, ενώ αντίθετα είναι μάλλον ευχαριστημένοι με το επίπεδο κατάρτισης των αποφοίτων.
Μέλλον
Η μεγάλη τριετής έρευνα του Millennium Project[5] για το μέλλον της εργασίας, παρουσιάζει με μεγάλη λεπτομέρεια 3 σενάρια με ορίζοντα το 2050, δηλαδή περίπου την εποχή που τα σημερινά «πρωτάκια» θα αναζητούν την πρώτη τους (αμειβόμενη;) απασχόληση.
Σύμφωνα και με τα τρία σενάρια φαίνεται ότι η εκπαίδευση σε θέματα STEM θα συνεχίσει να είναι εξαιρετικά σημαντική για τα επόμενα 10-15 έτη. Ωστόσο με την εξέλιξη της γενικής τεχνητής νοημοσύνης, φαίνεται ότι μετά το, όχι και τόσο μακρινό 2030, η εκπαίδευση σε θέματα STEM δεν θα είναι πλέον τόσο σημαντική. Σημαντικότερες φαίνεται ότι θα είναι δεξιότητες που έχουν να κάνουν με την κριτική σκέψη, τη δημιουργικότητα, την ευελιξία, και η εκπαίδευση στις τέχνες και τις ανθρωπιστικές επιστήμες.
Όπως αναφέρει το σχετικό άρθρο του Κωσταντίνου Χαροκόπου στον Φιλελεύθερο[2] «Πρέπει να συνέλθουμε χθες! Το αύριο έφτασε!»
[1] https://www.ibm.com/thought-leadership/institute-business-value/report/closing-skills-gap
[2] https://www.liberal.gr/apopsi/prepei-na-sunelthoume-chthes-to-aurio-eftase/266386
[3] https://www.nytimes.com/2019/09/20/business/liberal-arts-stem-salaries.html
[4] https://www.futures.gr/2019/09/18/innovationgreece2019/
[5] http://www.millennium-project.org/projects/workshops-on-future-of-worktechnology-2050-scenarios/
