Ανδρονίκη Παπατέρπου και Ιριάννα Λιανάκη-Δεδούλη
«Οι νέοι… ζητούν αλλαγή τώρα… Το να ζούμε σήμερα με τρόπους που είναι σύμφωνοι με τις αξίες της ελευθερίας και της ανθεκτικότητας αποτελεί αναγκαιότητα», όπως γράφουν οι Nicklas Larsen, Jeanette Kæseler Mortensen και Riel Miller στο άρθρο τους με τίτλο «Τι είναι ο Αλφαβητισμός για το Μέλλον και γιατί είναι σημαντικός;».[1]
Είναι αλήθεια πως σε μια εποχή μεγάλης αβεβαιότητας, κατά τη διάρκεια της οποίας πολλά εκπαιδευτικά συστήματα συνεχίζουν να χαρακτηρίζονται από την έλλειψη δημιουργικότητας, φαντασίας και κριτικής σκέψης, η ανάπτυξη του «Αλφαβητισμού για το Μέλλον» (Futures Literacy) ως ικανότητα είναι πιο επείγουσα από ποτέ. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο Αλφαβητισμός για το Μέλλον έχει μία χειραφετική διάσταση που στον σημερινό κόσμο φαίνεται να είναι τόσο κρίσιμη όσο οι δεξιότητες της ανάγνωσης και της γραφής. Ο Αλφαβητισμός για το Μέλλον μας βοηθά να κατανοήσουμε το γιατί και το πώς χρησιμοποιούμε το μέλλον.[2] Με άλλα λόγια, αποκτώντας αυτήν τη δεξιότητα, επεξεργαζόμαστε τις εικόνες που έχουμε για το μέλλον, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνουμε πώς να αναγνωρίζουμε και να χρησιμοποιούμε διαφορετικά είδη μελλόντων, προκειμένου να μπορούμε τόσο να καινοτομούμε στο παρόν, όσο και να αξιοποιούμε όλες τις δυνατότητες που έχουμε σε προσωπικό επίπεδο.
Γιατί όμως ο Αλφαβητισμός για το Μέλλον είναι τόσο σημαντικός; Η απάντηση είναι απλή. Όπως λέει συχνά ο θεωρητικός του Αλφαβητισμού για το Μέλλον Riel Miller, ο Αλφαβητισμός για το Μέλλον είναι σημαντικός, καθώς οι εικόνες που έχουμε για το μέλλον καθορίζουν αυτό που βλέπουμε και κάνουμε στο παρόν.[3]
Το πρώτο βήμα για να αποκτήσουμε αυτήν την ήπια δεξιότητα, λοιπόν, είναι να συνειδητοποιήσουμε και να συλλογιστούμε τις εικόνες και τις ιδέες που έχουμε για το μέλλον.
Ένα βήμα παραπέρα είναι η συμμετοχή μας σε μια διαδικασία αναμόρφωσης. Πράγματι, η λεγόμενη «αναπλαισίωση» (reframing) αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των πιο προηγμένων παρεμβάσεων του Αλφαβητισμού για το Μέλλον. Η αναπλαισίωση δεν είναι απλώς μια διαδικασία σκέψης εκτός πλαισίου (think outside the box).[4] Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο αναπλαισίωση, αναφερόμαστε σε μια διαδικασία κατά την οποία ένα εντελώς αναδιαμορφωμένο πλαίσιο σχεδιάζεται ή εισάγεται. Το πλαίσιο αυτό λειτουργεί ως ένα κατευθυντήριο σχήμα νοηματοδοτήσεων για την προσομοίωση του αναδυόμενου (emergence) που μας οδηγεί να συλλάβουμε και να κατανοήσουμε τη δημιουργία πιθανών δομών, διαδικασιών και δυναμικών που χαρακτηρίζουν έναν κόσμο ή μια κοινωνία σε ένα άγνωστο,ριζικά μετασχηματισμένο μέλλον.[5] Ένα μέλλον στο οποίο έχουν ανατραπεί όλες οι βασικές παραδοχές του κόσμου, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα.[6] Με αυτόν τον τρόπο, δεν επικεντρωνόμαστε σε ένα πιθανό (τι είναι πιο πιθανό να συμβεί) ή σε ένα κανονιστικό μέλλον (τι πρέπει να γίνει), αλλά αναλογιζόμαστε το πως θα μπορούσε να είναι ένα απροσδόκητο, εντελώς μετασχηματισμένο μέλλον, έτσι ώστε να «συμφιλιωθούμε» με την ιδέα της πολυπλοκότητας και της αβεβαιότητας και να είμαστε σε θέση να επανεξετάσουμε τις προοπτικές που υπάρχουν καθώς επίσης τις επιλογές μας. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας το μέλλον ως καταλύτη, έχουμε την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε την ταυτότητα και την κοσμοθεωρία μας στο παρόν.
Εξετάζοντας τις εικόνες μας για το μέλλον και παίζοντας με άγνωστες εικόνες και υποθέσεις για αυτό, διευρύνουμε τους ορίζοντές μας και οξύνουμε την κριτική μας σκέψη. Αναπτύσσουμε την ικανότητα να εντοπίζουμε νέες ευκαιρίες, να εφεύρουμε και να διαμορφώνουμε νέους κόσμους δυνατοτήτων.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θα λέγαμε πως ο Αλφαβητισμός για το Μέλλον είναι αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα στις εκπαιδευτικές μας πρακτικές.
Η προετοιμασία και ο προγραμματισμός για το μέλλον, καθώς και οι παρεμβάσεις που γίνονται στο πλαίσιο δράσεων για τον Αλφαβητισμού για το Μέλλον, επιτρέπουν στους νέους να αναπτύξουν τη δημιουργική και καινοτόμο σκέψη τους και ταυτόχρονα να γίνουν πραγματικά ανθεκτικοί σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και περίπλοκο περιβάλλον, λαμβάνοντας υπόψη τις ευρύτερες επιπτώσεις των ενεργειών τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας στο Μπιάλιστοκ, το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας Ελλάδας, το Χάνζε Πανεπιστήμιο στο Γκρόνινγκεν, το Πανεπιστήμιο του Μίντλεσεξ, το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Βιωσιμότητας στην Πολωνία και το ValueDo s.r.l. στη Φλωρεντία δημιούργησαν μια κοινοπραξία μέσω του προγράμματος Erasmus + προκειμένου να πραγματοποιήσουν ένα έργο που στοχεύει στην ανάπτυξη καινοτόμων διαδικασιών, μεθόδων και εργαλείων, με γνώμονα το μέλλον, που θα προωθήσουν την προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη σε μαθητές γυμνασίου, φοιτητές Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων και ερευνητών που βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο της έρευνάς τους.
Μείνετε συντονισμένοι!
[1] Nicklas Larsen, Jeanette Kæseler Mortensen and Riel Miller, “What Is ‘Futures Literacy’ and Why Is It Important?,” Medium, accessed November 5, 2020, https://medium.com/copenhagen-institute-for-futures-studies/what-is-futures-literacy-and-why-is-it-important-a27f24b983d8.
[2] Nicolas Balcom Raleigh and Riel Miller, “Futures Literacy across the Deep (FLxDeep),” University of Turku, accessed November 5, 2020, https://www.utu.fi/en/university/turku-school-of-economics/finland-futures-research-centre/research/FLxDeep.
[3] Nicolas Balcom Raleigh and Riel Miller, “Futures Literacy across the Deep (FLxDeep),” University of Turku, accessed November 5, 2020, https://www.utu.fi/en/university/turku-school-of-economics/finland-futures-research-centre/research/FLxDeep.
[4] Irianna Lianaki-Dedouli, “Thinking outside the box and Futures Literacy,” Futures, accessed November 5, 2020, https://www.futures.gr/2020/08/31/%ce%b7-%cf%83%ce%ba%ce%ad%cf%88%ce%b7-%ce%b5%ce%ba%cf%84%cf%8c%cf%82-%cf%80%ce%bb%ce%b1%ce%b9%cf%83%ce%af%ce%bf%cf%85-%ce%bf-%ce%b1%ce%bb%cf%86%ce%b1%ce%b2%ce%b7%cf%84%ce%b9%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82/.
[5] Ο.π.
[6] Ο.π.
