Καθώς βιώνουμε μία πραγματικότητα ραγδαίων τεχνολογικών αλλαγών και μεταβαλλόμενων αναγκών των επιχειρήσεων, οι γνώσεις και οι δεξιότητες που αποκτούν οι μαθητές γίνονται γρήγορα παρωχημένες, ακόμη και μέσα σε πολύ λίγα χρόνια. Σύμφωνα με μία ενδιαφέρουσα έκθεση του World Economic Forum [3] , το 65% των μαθητών που ξεκίνησαν το σχολείο το 2016, θα εργαστούν σε θέσεις που δεν υπάρχουν σήμερα. Αντίστοιχες διαπιστώσεις περιλαμβάνονται στην έρευνα του Millennium Project [2] για το μέλλον της εργασίας οδεύοντας προς το 2050. Στα τρία σενάρια της παγκόσμιας έρευνάς παρουσιάζεται η σταδιακή κατάργηση και αντικατάσταση πολλών θέσεων εργασίας , κυρίως λόγω των εκθετικών τεχνολογικών αλλαγών, καταλήγοντας σε μία ριζικά αλλαγμένη πραγματικότητα. Η εκπαίδευση σε θέματα STEM [1] φαίνεται ότι θα είναι αρκετή για την επόμενη δεκαετία, αλλά δεν θα επαρκεί όταν οι σημερινοί μαθητές αναζητήσουν τη θέση τους στην αγορά εργασίας. Οι οριζόντιες δεξιότητες, όπως η δημιουργικότητα, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, και ο αλφαβητισμός για το μέλλον θα είναι περισσότερο σημαντικά εφόδια (ήδη είναι σε πολλές περιπτώσεις) στην αναζήτηση απασχόλησης (όχι απαραίτητα εργασίας).
Τα οφέλη της Στρατηγικής Προοπτικής Διερεύνησης στην Εκπαίδευση
Σε έναν όλο και περισσότερο διασυνδεδεμένο κόσμο, το παραδοσιακό μοντέλο εκπαίδευσης που κατηγοριοποιεί τη γνώση σε εξειδικευμένα πεδία και πτυχία δεν ταιριάζει πλέον στις σημερινές πολύπλευρες πραγματικότητες. Οι σύνθετες προκλήσεις του σήμερα απαιτούν έναν διαφορετικό, πιο ολιστικό και διεπιστημονικό τρόπο σκέψης. Σε αυτή την κατεύθυνση, η στρατηγική προοπτική διερεύνηση, προσφέρει μία ευρεία, ολοκληρωμένη και μακροπρόθεσμη προσέγγιση, που την καθιστά κατάλληλη για την προετοιμασία των μαθητών για τις μελλοντικές αλλαγές, προκλήσεις, ευκαιρίες ή απρόσμενα γεγονότα όπως η πανδημία του COVID-19 .
Καθώς οι νέοι χρειάζονται περισσότερο από ποτέ τη δυνατότητα κατανόησης, πλοήγησης και προσαρμογής σε έναν κόσμο αβεβαιότητας και ταχείας αλλαγής, η εξάσκηση στην προοπτικής διερεύνηση μπορεί να τους δώσει μια βαθιά κατανόηση της συνεχούς αλλαγής στον κόσμο. Η Gen Z είναι ήδη μια ανθεκτική γενιά που έχει μάθει να ζει με την αβεβαιότητα (οικονομική κρίση, Brexit, πανδημία, κ.α.) από νεαρή ηλικία, ωστόσο η εισαγωγή της στρατηγικής προοπτικής στην εκπαίδευση μπορεί να την εξοπλίσει περαιτέρω με τα απαραίτητα εργαλεία για να περιηγηθεί στην πολυπλοκότητα και την ασάφεια με ευέλικτο, ανθεκτικό τρόπο.
Όπως καταδεικνύουν πολλές έρευνες (όπως του Millennium Project), καθώς τα ρομπότ και οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης αναλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο από σωματικές και πνευματικές εργασίες, οι ήπιες δεξιότητες όπως η δημιουργικότητα, η συναισθηματική νοημοσύνη, η επίλυση προβλημάτων και η ενσυναίσθηση αυξάνονται σε σημασία. Η ενσωμάτωση της στρατηγικής προοπτικής στην εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν αυτές τις ικανότητες σε νεαρή ηλικία και να τους προσφέρουν τις δεξιότητες για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και τις προκλήσεις του αύριο που δεν είναι ακόμη γνωστές.
Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της προοπτικής διερεύνησης για την ενεργοποίηση των μαθητών
Το μέλλον είναι μια αφηρημένη έννοια και μπορεί να είναι δύσκολο να κατανοηθεί τόσο από τα παιδιά όσο και από τους ενήλικες. Άλλωστε το μέλλον δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ στο παρόν, παρά μόνο ως διανοητική σύλληψη, και ως τέτοια παίζει σημαντικό ρόλο και το επηρεάζει …
Τα εργαλεία προοπτικής διερεύνησης επιτρέπουν τη συμμετοχική και συνεργατική μάθηση και είναι σχεδιασμένα ώστε να επιτρέπουν την ισότιμη συμμετοχή, την πολυφωνία και τη δημιουργικότητα.
Επιπλέον, καθώς η Gen Z είναι η πρώτη εγγενής ψηφιακή γενιά που μεγάλωσε με την τεχνολογία, η χρήση σοβαρών παιχνιδιών και ψηφιακών εργαλείων είναι ζωτικής σημασίας για να διατηρήσουν τους σημερινούς μαθητές αφοσιωμένους και παρακινημένους να μάθουν. Τα διαδραστικά στοιχεία αυτών των εργαλείων μπορούν να παρακινήσουν τους μαθητές να βιώσουν διαφορετικές πτυχές του μέλλοντος και να κατανοήσουν τις συνδέσεις μεταξύ διαφόρων μελλοντικών αλλαγών και τάσεων.
Ανάπτυξη κρίσιμων δεξιοτήτων: αλφαβητισμός για το μέλλον
Σε μια εποχή όπου η γνώση είναι άφθονη και εύκολα διαθέσιμη με το πάτημα ενός κουμπιού, αυτό που πραγματικά χρειάζονται οι μαθητές είναι δεξιότητες κριτικής σκέψης για να μπορούν να προηγούνται στον τεράστιο όγκο πληροφοριών που είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο, να επαληθεύουν την εγκυρότητα τους, και να αξιολογούν κριτικά την ακρίβεια και τη συνάφεια τους. Έτσι καλείται να αλλάξει ο παραδοσιακός ρόλος του δασκάλου, από αυτόν του φορέα της γνώσης σε αυτόν του μέντορα που ενθαρρύνει τους μαθητές στο ταξίδι της ανακάλυψης της γνώσης, και θα τους βοηθά να αναπτύξουν τις απαραίτητες δεξιότητες κριτικής σκέψης, επίλυσης προβλημάτων, συνεργασίας και δημιουργικότητας.
Η εξάσκηση της προοπτικής διερεύνησης βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν δεξιότητες κριτικής σκέψης κυρίως καθώς καλούνται να αμφισβητήσουν το status quo και να διερευνήσουν ένα μεγάλο εύρος εναλλακτικών, αλλά ωστόσο πιθανών, μελλοντικών προοπτικών. Ο προβληματισμός σχετικά με τις αξίες, τις προσδοκίες και το όραμά τους για το μέλλον θα καλέσει τους μαθητές να σκεφτούν κριτικά τι θα ήθελαν να αλλάξουν στο παρόν και γιατί.
Επίσης, αναπτύσσοντας τη δεξιότητα του «αλφαβητισμού για το μέλλον», όπως περιγράφεται από την UNESCO, επιτρέπει στους μαθητές να κατανοούν τις πηγές τους φόβου και της ελπίδας, και βελτιώνουν την ικανότητά τους να εκμεταλλευτούν τη δύναμη των εικόνων του μέλλοντος, ώστε να μπορέσουν να εκτιμήσουν την ποικιλομορφία τόσο του κόσμου όσο και των επιλογών που κάνουν. Άλλωστε όταν χρησιμοποιούμε μόνο το παρελθόν και το παρόν για να προσεγγίσουμε το μέλλον, η δημιουργική σκέψη και η ανάπτυξη ριζικής καινοτομίας γίνεται προβληματική. Ενώ με την επέκταση των τρόπων χρήσης του μέλλοντος, μπορούμε να ενσωματώσουμε την πολυπλοκότητα στις επιλογές χωρίς τους περιορισμούς που θέτει στην σκέψη το παρόν και το παρελθόν.
Τέλος, η οικοδόμηση ενός κοινού οράματος στην τάξη θα βοηθήσει τους μαθητές να δημιουργήσουν δεξιότητες ενσυναίσθησης. Δεδομένου ότι σήμερα οι μεγαλύτερες προκλήσεις έχουν παγκόσμια διάσταση και απαιτούν συντονισμένη παγκόσμια αντιμετώπιση , η ενθάρρυνση των μαθητών να ακούσουν τις απόψεις των άλλων και να σκεφτούν τις ευρύτερες επιπτώσεις των ενεργειών τους είναι ιδιαίτερα κρίσιμη.
Η ανάπτυξη σεναρίων προετοιμάζει τους μαθητές για τις μελλοντικές αλλαγές
Η χρήση μεθόδων ανάπτυξης σεναρίων συνεισφέρει σημαντικά στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων των μαθητών. Καταρχάς, ενθαρρύνει τους μαθητές να κοιτάξουν πέρα από το άμεσο μέλλον και να σκεφτούν μακροπρόθεσμα, να προετοιμαστούν για μελλοντικές αλλαγές, και τελικά τους παρέχει τα εφόδια να κάνουν συνειδητές επιλογές στην οικοδόμηση του μέλλοντός τους.
Επιπροσθέτως, η δημιουργία εναλλακτικών μελλοντικών σεναρίων ενισχύει την αυτοβουλία των μαθητών και τους εξοπλίζει με εργαλεία στρατηγικής για να εργαστούν προς το επιθυμητό μέλλον τους. Επίσης, η δημιουργία σεναρίων επιτρέπει στους μαθητές να κατανοήσουν την πολύπλοκη διαδικασία λήψης αποφάσεων στον πραγματικό κόσμο, όπου οι διαφορετικές επιλογές και οι περίπλοκες σχέσεις μεταξύ διαφορετικών μεταβλητών μπορούν να επιφέρουν διαφορετικά αποτελέσματα.
Τέλος, η δημιουργία εναλλακτικών μελλοντικών σεναρίων είναι μια διασκεδαστική δραστηριότητα για την τάξη. Ο στοχασμός εναλλακτικών μελλοντικών σεναρίων όχι μόνο βελτιώνει τις ικανότητες αφήγησης των μαθητών αλλά και προάγει τη δημιουργικότητά τους ενθαρρύνοντάς τους να σκέφτονται με νέους τρόπους και να κάνουν νέες συνδέσεις . Προωθεί μια κουλτούρα πειραματισμού και σκέψης έξω από το κουτί και τους βοηθά να φτάσουν σε καινοτόμες πρωτοποριακές λύσεις για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του μέλλοντος
Είμαι εκπαιδευτικός, τι επιλογές έχω;
Έχω λίγο χρόνο
- Το «Παίζοντας με το Μέλλον» από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης μπορεί να καθοδηγήσει στη εισαγωγή εργαλείων προοπτικής διερεύνησης στην εκπαίδευση.Το βιβλίο συνοδεύεται από αναλυτικές οδηγίες προς τους εκπαιδευτικούς και χρήσιμα βοηθήματα για την τάξη: https://www.futures.gr/ftplaybook/
- Αν επιθυμείτε πιλοτικά να οργανώσετε μία ημερήσια συζήτηση για το μέλλον, το υλικό της «Μέρας του Μέλλοντος» είναι ελεύθερο διαθέσιμο στη σελίδα της Έδρας UNESCOonFuturesResearch: https://www.futures.gr/tools/
- Αν θέλετε να πειραματιστείτε με τη χρήση σοβαρών παιχνιδιών που σχετίζονται με το μέλλον, είναι διαθέσιμα στη σελίδα της Έδρας UNESCOonFuturesResearch το «Αντικείμενο από το Μέλλον» στην φυσική του μορφή (https://www.futures.gr/2019/01/04/thing-from-the-future/) και στον κόσμο του Minecraft Education Edition(https://www.futures.gr/2020/05/29/τα-αντικείμενα-από-το-μέλλον-minecrafteducation-edition/ ).
- Παραδείγματα ανάπτυξης σεναρίων: Θεσσαλονίκη 2040 https://www.futures.gr/2020/06/05/thessaloniki2040/ , Γράμμα από το 2028 https://www.futures.gr/2020/05/11/γράμμα-από-το-2028/
Θέλω να εμβαθύνω
- Μπορείτε να διαβάσετε στην σελίδα της UNESCO για τον αλφαβητισμό για το μέλλον (https://en.unesco.org/themes/futures-literacy ), και να κατεβάσετε δωρεάν το βιβλίο-βίβλος του αλφαβητισμού για το μέλλον «Transforming the Future: Anticipation in the 21st Century» : https://www.routledge.com/Transforming-the-Future-Open-Access-Anticipation-in-the-21st-Century/Miller/p/book/9780367855888
- Ο μη-κερδοσκοπικός οργανισμός Teach the Future προσφέρει δωρεάν μία τεράστια βιβλιοθήκη με υλικό για να διδάξεις το μέλλον στην τάξη: https://library.teachthefuture.org
Είμαστε ομάδα εκπαιδευτικών
- Επικοινωνήστε με την ομάδα μας για να οργανώσουμε ένα ταχύ εκπαιδευτικό εργαστήριο: futures@praxinetwork.gr
[1] http://reports.weforum.org/future-of-jobs-2016/
[2] http://www.millennium-project.org/projects/workshops-on-future-of-worktechnology-2050-scenarios/
[3] Science, Technology, Engineering, and Maths
